Persoonsbewijs Amsterdam

Persoonsbewijs met het nummer 379744 uitgegeven op 24 juli 1941 in Amsterdam aan een vrouw zonder beroep.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde de Nederlandse ambtenaar Jacobus Lentz, in samenwerking met de Duitse bezetter, een bijna perfect persoonsbewijs. Het document was zo goed beveiligd dat het bekendstond als het beste van Europa. Een vingerafdruk, pasfoto, woonplaats en geboortedatum stonden erin, en voor Joden was er een zwarte “J” zichtbaar op voor- en achterkant. Aanpassingen waren bijna onmogelijk: de speciale inkt verdween onder een kwartslamp, het karton reageerde op aceton en de pasfoto zat vast met een doorzichtige zegel waarop nóg een vingerafdruk stond.

Vervalsing was een gevaarlijke kunst. Verzetsgroepen als de Persoonsbewijzencentrale probeerden toch kopieën te maken, maar zonder de juiste nummers uit het schaduwarchief—dat in Huize Kleykamp in Den Haag werd bewaard—zou elke poging mislukken. Daarom werd op 11 april 1944 het archief doelwit van een geallieerd bombardement. De explosie trof ook het personeel, waaronder verzetsmensen en 59 mensen kwamen om.

Het persoonsbewijs werd een machtig wapen voor de bezetter. Historicus Loe de Jong noemde het een “onmisbaar hulpmiddel” bij Jodenvervolging en arbeidseinzats. Met dit systeem kon de SS mensen nauwkeurig opsporen en arresteren. Waar het ooit begon als een administratief hulpmiddel, werd het persoonsbewijs een dodelijk instrument van onderdrukking.